Een paar weken geleden hebben we er één voorgesteld korte analyse over de fascinerende link tussen glaskunstwerken en schilderijen, van de Romeinse tijd tot het begin van de moderne tijd. We zetten dit onderzoek vandaag voort en proberen de symbolische suggesties van glas in de figuratieve kunst tussen de 17e en het einde van de 19e eeuw.
Een iconisch materiaal
Glas is niet alleen een begeleidend element in schilderijen, bedoeld om het economische prestige te suggereren van de vertegenwoordigde personen of de opdrachtgevers van het werk.
Het is in feite een onderwerp vol symbolische en magische waarden: een esoterische reflectie. Een kenmerk dat gemakkelijk waarneembaar is in Allegorieën van ijdelheid, waarin het beeld van de clessidra. Dit object, waarbij glas wordt gecombineerd met het hoofdbestanddeel zand, herinnert aan het motief vanUbi zont en van de vluchtige aard van aardse ervaringen.
In portretten interageert glas met de onderwerpen, waardoor schilderijen met een grote charme eeuwig blijven bestaan. Denk er over na Het meisje met de glazen oorbel door Vermeer (ten onrechte bekend als Het meisje met de parel) dat kunstliefhebbers na eeuwen blijft betoveren, dankzij zijn raadselachtige blik en het opvallende spel van licht en schaduw, waardoor de glazen oorbel opvalt.
Op weg naar het impressionistische seizoen
Op weg naar de negentiende eeuw worden niet alleen de picturale reflecties van pre-impressionistische en impressionistische kunstenaars weerspiegeld in het glas, maar ook de persoonlijke verhalen van de geportretteerden.
De essentie van De bar van Folies-Bergère zit zowel vervat in de melancholische uitdrukking van de barvrouw op de voorgrond (in het onderste gedeelte omlijst door een stilleven van glas), als in de weerspiegelingen van de grote spiegel achter hem geplaatst. De verbazingwekkende deel van het leven, geschilderd door Manet in de spiegel slaagt hij erin om 'de epische kant van het moderne leven te ontworstelen', zoals de dichter Baudelaire terecht suggereerde.
Degas' spiegels
En een groot deel van de impressionistische schilderkunst speelt zich af in reflecties: denk aan de schilderijen van vrouwen in de spiegel Morisot (Psyche) O ontgassen (Mevrouw Jeantaud in de spiegel), twee schilders die het klassieke idee van portretten wilden ondermijnen door nieuwe en dynamische oplossingen voor te stellen, gedicteerd door nieuwe visuele bezuinigingen en bezegeld door de mogelijkheden die spiegels bieden, als symbool van de veranderlijkheid en illusoire aard van de werkelijkheid.
En het zijn juist de spiegels of glas-in-loodramen die de sierlijke bewegingen van de dansers in Degas' schilderijen complementeren. Dankzij dit hulpmiddel slaagt de Franse schilder erin het perspectief en het verdwijnpunt te misleiden en ons een origineel shot aan te bieden. Een meesterlijk voorbeeld in deze zin is het beroemde schilderij De dansles, waarin het zicht van de spiegel ons in staat stelt de rest van de balzaal te onderscheiden, evenals het grote raam waardoor natuurlijk licht filtert en waardoor we een glimp kunnen opvangen van de Parijse gebouwen en de lucht.
Glas als boodschap
Het vermogen van Degas om het stadsleven en de drama's ervan te beschrijven wordt perfect samengevat in Absint. De scène speelt zich af op een van de favoriete plekken van de impressionisten, het Café de la Nouvelle Athènes, waar twee klanten (een zielig geklede prostituee en een vulgaire bohemien) naast elkaar zitten, afstandelijk gemaakt door hun persoonlijke malaise.
De ogen die verloren gaan in de leegte van de twee personages helpen dat gevoel van wanhoop en degradatie over te brengen, dat verder wordt versterkt door de ondoorzichtige spiegel waarin hun silhouetten worden weerspiegeld.
In tegenstelling tot de weerspiegelingen van de Bar des Folies-Bergère, communiceren die van Café de la Nouvelle Athènes, zwak en verward, een gevoel van claustrofobie en lijken de twee klanten gevangen te houden in hun alcoholverslaving.
In feite is alcohol het enige gezelschap dat ze hebben: een glas wijn in het geval van de bohemien en een glas absint, vergezeld van een desolaat lege fles, voor het bleke meisje.
Een deel van het perspectiefschema van het schilderij wordt uitgespeeld in de diagonaal die de drie glazen containers met elkaar verbindt, waardoor we blijven stilstaan bij de figuren van de twee opdrachtgevers en ons verbroederen met hun emoties en hun eenzaamheid.
Bron: De nieuwe antieke notitieboekjes. De glazen, Fabbri Editore, Milaan (1991), artesvelata.it, bibliotecamo.it, wikipedia.org
Beeldbron: Edgar Degas, publiek domein, via Wikimedia Commons
